Sağlık & Spor Terimleri Sözlüğü
Testis KanseriTestis tümörleri, genellikle genç erkekleri etkileyen ve nadir görülen kanser türleri arasında. Bir erkeğin hayatı boyunda testis kanserine yakalanma olasılığı%0,2 civarında. Bu kanser tipinin en önemli özelliği erken teşhis edildiğinde%95'in üzerinde tedavi şansının olması. Testis kanserlerinin%95'i sperm üreten'germinal' hücrelerden köken alıyor. Geri kalan%5'lik kısmı ise, testosteron üreten Leydig hücreleri ve veya destek görevi olan Sertoli hücrelerinden kaynaklanıyor. Testis tümörlerinin yaklaşık%10'u inmemiş testislerde görülüyor. Normal cinsel gelişim aşamasında testislerin torbalar inmesi gerekiyor. Eğer bu inme gerçekleşmez ve testisler karın içerisi veya kasıkta kalırsa buna inmemiş testis deniliyor ve bu testislerde tümör olasılığı normale göre 35-40 kat daha fazla. Testislerin indirilmesi tümör olasılığın azaltmasa dahi, erken teşhisini kolaylaştırıyor.Testis tümörünün ilk belirtisi torbalarda ele gelen şişlik. Testiste ağrısız ve sert şişlik dikkate alınması gereken bir bulgu. Testis tümörü genellikle ilk olarak erkeğin partneri tarafından fark ediliyor. Testis yüzeyinde kabarık yaratan ağrısız şişlik tespit edilirse derhal üroloji uzmanına müracaat etmek gerekiyor. Teşhis genellikle muayene ile konulsa da, destekleyici tetkik olarak ultrasonografi isteniyor.Kanda beta-HCG ve alfa-FP düzeylerine bakılarak tümörün cinsi ve seyri konusunda bilgi ediniliyor. Testis tümöründe biyopsi önerilmiyor. Biyopsi, tümör hücrelerinin, testis kılıflarına ve cilde yayılma olasılığını arttırıyor. Tedavideki temel hedef teşhisten sonraki en kısa sürede testisin çıkartılması. Çıkartılan testisin patolojik incelemesi sonucunda tümörün türü ve evresi anlaşılıyor.
Hastalığın hücre türüne ve evresine göre radyoterapi, kemoterapi veya dikkatli izleme yöntemlerinden biri veya birkaçı seçiliyor. Testis tümörlerinin seyri genellikle oldukça iyi ve tedavilere çok hızlı yanıt veriyor. Ancak, korio karsinom denilen bir testis kanseri türü oldukça hızlı ilerliyor ve erken dönemde yayılım yapıyor. Testis kanseri, günümüzde tedavisi büyük çoğunlukla mümkün olan bir hastalık. Hastalığın tedavisindeki en önemli unsur ise erken teşhis. Bu nedenle erkeklerin belirli aralıklarla testislerini kontrol edip, şüpheli her türlü şişlikte üroloji, uzmanına gitmeleri gerekiyor.Orşit (Testis iltihabı)Testis ve sperm kanallarının iltihabı olarak tanımlanan epididimoorşit en sık genç erkekleri etkiliyor. Çeşitli enfeksiyonların sperm kanalları (epididim) ve testise ulaşmasıyla oluşan bu iltihap testiste şişme ve ağrıya yol açıyor. Erkek çocuklarda idrar yolu enfeksiyonunu veya kabakulağı takiben testis iltihabi görülebiliyor.Ergenlik çağı öncesi geçirilen kabakulak hastalığı yaklaşık%25 oranında testisleri etkiliyor. Hastalığın başlamasından 3-4 gün sonra testiste ağrılı şişlik oluyor. Her iki testisin etkilenmesi durumunda ilerideki sperm üretimi olumsuz etkilenip kısırlığa yol açabiliyor. Kabakulağa bağlı orşitte, ağrının kesilmesi dışında bir tedavisi uygulanmıyor. Testis ve sperm kanallarında iltihaba sebep olan hastalıklardan bir diğeri de tüberküloz. Tüberküloz kan veya idrar yoluyla sperm kanallarına girerek burada enfeksiyona yol açıyor. Ana sperm kanalı olan vaz deferensin tıkanmasına yol açarak kısırlığa sebep olabiliyor. Testis ve sperm kanallarının iltihabına yol açan sebepler çoğunlukla bulunamıyor. İdrar yolu enfeksiyonu bu hastalığa yol açan diğer bir etken. Testiste şişme ve ağrı şikayeti olan bir erkekte ilk olarak idrar tetkiki yapılması gerekiyor. Ultrasonografi, testisin, tümör ve torsyon gibi diğer hastalıklarını ayırmada yardım ediyor. Orşitle karışan en önemli rahatsızlık testis torsyonu. Testis torsyonu, testisin kendi etrafında dönmesi neticesinde damarların sıkışmasına ve buna bağlı olarak testisin kanlanmasının bozulmasına yol açıyor.Orşit ve tosyonun ayrımının yapılması çok önemli. Orşitte ilaç tedavisi uygulanırken torsyon vakalarının derhal ameliyat edilerek testisin normal konumuna getirilmesi gerekiyor. Orşit teşhisi kesinleşirse kinolon grubu antibiyotikler 1-2 hafta süreyle veriliyor. Testiste ani başlayan ağrı ve şişlik durumunda mutlaka üroloji uzmanına müracaat etmek gerekiyor.İnmemiş TestisBazı erkeklerde doğumdan önce testislerden biri ya da her ikisi haya kesesine hiç inmez ve vücudun içinde kalır. Bu durum (testisler tarafından) hasarlı sperm üretimine, kısırlık riskinin artmasına ve testis torsiyonu riskinin artmasına yol açar.En önemlisi de, eğer bu durum testisi, haya kesesindeki normal pozisyonuna kavuşturacak bir ameliyatla düzeltilmezse, testis kanseri olma riski 30 ila 50 kat artar. Genellikle durum fark edilir edilmez ameliyat tavsiye edilir. İdeal olan, ameliyatın 2 yaşından önce yapılmasıdır ama ileri yaşlarda da yapılabilir.Testis Torsiyonu (Testisin Burkulması)Testis torsiyonu, testisin sperm kanalı etrafında dönmesiyle testise kan gitmemesi durumunda meydana gelir. Testisin burulması sık rastlanan bir olay değildir, ancak kalıcı bir hasan önlemek için acil tıbbi müdahale gerektiren, son derecede ağrılı bir durumdur. Testis torsiyonu en sık 10 ila 20 yaşlan arasında görülür, ancak her yaşta olabilir. Bu sorun genellikle hiçbir nedene bağlı olmaksızın ortaya çıkar. Bunun dışında ağır fiziksel hareketle de meydana gelebilir. Bunalma birkaç saat içinde tedavi edilmezse, kısırlığa ya da testisin alınmasına neden olabilir.SemptomlarEn göze çarpan belirtisi, hiçbir yaralanma ya da örselenme olmadan testiste (genellikle de bir testiste) aniden ortaya çıkan şiddetli bir ağrıdır. Ağrı öyle şiddetli olabilir ki mide bulantısı ve kusmaya neden olur. Testis şişer ve ateşiniz yükselebilir. Eğer burulma kendi kendine açılırsa, şişlik ve ağrıdan kurtularak ani bir rahatlama yaşarsınız. Bazı durumlarda testisteki burulma kendiliğinden açılır, ama yine de testisinizin kendi kendine açılmasını bekleyerek tıbbi yardım almayı kesinlikle ertelememelisiniz.Tedavi SeçenekleriNe kadar erken tedavi olursanız, tamamen iyileşme şansınız o kadar yüksek olur. Doktorunuz belirtilerinizin epididimit gibi başka bir durumdan kaynaklanmadığından emin olmak için testislerinizi muayene edecektir. Ayrıca, testisin iç yapısını gösteren bir ultrason yapacaktır. İlk müdahale, burulmuş testisi elle döndürerek eski haline getirmeye çalışmak olabilir. Bu teşebbüs işe yaramazsa, acil bir ameliyat gerekir.Ameliyat sırasında doktorunuz haya kesesinde bir keşi yapıp, burulmuş sperm kanalını çevirerek eski haline getirir. Sonra testis birkaç dikişle yerine sıkıca tutturulur. Eğer kan gitmediği için testis çok hasar görmüşse, bu durumda testisin alınması gerekebilir. Doktorumuz ayrıca, ileride meydan gelebilecek bir burulmayı önlemek için diğer teslisinizin de ameliyatla dikilerek yerine tutturulmasını tavsiye edebilir.Testis YaralanmalarıHer erkeğin bildiği gibi, testisler o kadar hassastır ki en ufak bir yaralanma çok şiddetli ağrıya neden olur. Bununla birlikte, testislerin yapısının hasar görmesi ise ender bir durumdur. Testislerinize bir darbe alırsanız ve ağrınız, morluk ya da şişlik bir saatten fazla sürerse, ya doktorunuzu arayın, ya da bir hastanenin acil servisine gidin. Çünkü bu belirtiler, acil tedavi gerektiren bir durumun, yani testislerin iç yapısının hasar gördüğünün göstergesi olabilir.Ergen delikanlıların ve yetişkin erkeklerin yakın temas gerektiren sporlan yaparken daima testisleri koruyucu sporcu başlığı giymeleri gerekir.
Tüp Bebek; uygulamasını kısaca özetlemek gerekirse, kadın ve erkeğe ait üreme hücrelerinin vücut dışı koşullarda döllenme işlemi diyebiliriz.Bu yöntemde erkek ve kadın üreme hücreleri vücut sıcaklığındaki, uygun bir ortamda 48 saat bekletilir. Bu sürede elde edilen yumurtaların yaklaşık yarısında döllenme oluşur. Bu döllenmiş yumurtalar embriyo (cenin) olarak adlandırılır ve son hedef olan kadın rahmine yerleştirilir.
Embriyolar rahim içerisine rahim ağzından ince bir katater ile yerleştirilir. Bu işlemler sonucu kadınların yaklaşık%50'sinde gebelik oluşur. Ancak bu gebeliklerin bir kısmı düşük ile sonlanır. Tedaviye giren çiftlerin uygulama başına yaklaşık% 40'ında çocukları olur. Bu oran birçok uygulama sonucu% 70 - 80'lere çıkabilir. Geri kalan% 20 - 30'luk grup modern tıbbın bütün olanaklarına rağmen günümüzde çocuk sahibi olamaz.
Tüp bebek yöntemlerinde çeşitli ilaçlarla (Gonal-F, Puregon, Menogon) kadının yumurtalıklarının uyarılması sağlanır. Yumurtalıkların uyarılmasının amacı, embriyo oluşturmaya aday çok sayıda yumurta elde etmek. Çok sayıda embriyonun rahim içine yerleştirilmesinin (embriyo transferi) gebelik şansını artırdığı görüldü (gebelik oranları, bir embriyo yerleştirildiğinde yaklaşık%10, üç embriyo yerleştirildiğinde ise%40 -50 civarında).Tüp Bebek Hakkında Genel BilgilerTüp bebek, klasik yöntemler ile gebe kalamayan kadınlarda uygulanan bir tedavi şekli. Erkek (sperm) ve dişi (yumurta) döl hücrelerinin laboratuvar koşullarında birleştirilmesi sonucunda oluşan embriyoların, rahime transferi ilkesine dayanır. Laboratuvar koşullarında gerçekleştirilen döllenme, kendiliğinden (in vitro fertilizasyon) ya da insan eliyle, tek yumurta içine tek sperm verilmesi ile (mikroenjeksiyon) sağlanır.Tüp bebek, önceleri enfeksiyon veya cerrahi işlem sonucunda tüplerinde kalıcı hasar oluşan kadınlarda uygulanmaya başlanmış, kısa bir süre sonra ise, kısırlığa yol açan diğer nedenlerin tedavisinde de kullanılır hale gelmiş. Bugün, endometriozis, nedeni açıklanamayan kısırlık olguları ve erkeğe bağlı kısırlıkta, tüp bebek yöntemleri ile başarılı sonuçlar alınır.Özellikle son yıllarda uygulanmaya başlanan mikroenjeksiyon, sperm sayısının çok düşük olması ve hatta menisinde hiç sperm olmamasına karşın, testisinde sperm bulunan erkeklerin tedavisinde bir devrim olarak nitelendiriliyor.Kimlere Tüpbebek (IVF) Yapılmaktadır?Çiftin korunmadığı ve çocuk isteği olmasına rağmen 1-2 yıl süreyle hamile kalınamadığı durumlarda tüp bebek uygulanmaktadır.Tüpleri tıkalı olanlar (geçirilmiş dış gebelik, enfeksiyon, tüberküloz v.s.),3-6 defa ovulasyon indüksiyonu ve aşılama yapılmasına rağmen hamile kalamamış olanlar, ( açıklanamayan infertilite, hafif endometriosis, hafif sperm düşükğü, polikistik over sendromu v.s). Erkekte ciddi sperm bozukluğu bulunması (sayı, hareketlilik azlığı). Sperm sayısı 5 milyon/mL den fazla olanlarda Konvansiyonel IVF veya ICSI, sperm sayısı 5 milyon/mL den az olanlarda ICSI yapılmaktadır.Kadının 40 yaş üstünde olduğu ve hamile kalınamadığı durumlar. Endometriosis (ileri evre). Yaygın karın içi yapışıklıkları olan kadınlar.Tüp Bebek Tedavisi Nasıl Yapılır?Yukarıda bahsedilen üremeye yardımcı tedavi yöntemleri, yumurtanın döllenme şekline, spermin elde ediliş yoluna, hücrelerin rahim içine verilişine göre farklılıklar göstermektedir. Hepsinde ortak özellik yumurtanın geliştirilmesi ve toplanması safhalarının aynı olmasıdır.
Üremeye yardımcı tedaviler 4 basamakta uygulanan bir süreçtir:
Yumurtalıkların ilaçlarla uyarılması ve yumurta geliştirilmesiYumurta toplanmasıSperm ile yumurtanın döllenmesi, yani embryo oluşmasıEmbriyo transferiTüp Bebek Uygulamalarının Başarı Şansı Nedir?Tüp bebek tedavisi çok değişik nedenlerden dolayı yapıldığı için gebelik elde edilmesini etkileyen pek çok faktör de mevcuttur. Bunlardan bazıları:Kadının yaşıUzun evlilik süresiErkek spermi ile ilgili bazı faktörler. Ör: azospermi, varikosel, oligosperm, immotil spermHormonal faktörlerÜreme organları dışında bazı özel hastalıklarGeçirilmiş eski hastalıklarDaha önce gebelik olup olmadığıDaha önce doğum veya düşük olması gibi pek çok faktör tedavinin başarı şansını etkilemektedir.Tüp Bebek Ne Zaman Yapılır?Klasik kısırlık tedavisi ile (aşılama) sonuç alınamayan vakalar, rahim kanalları kapalı olanlar, sperm analizinde sorun olanlar, azospermi, kadın yaşının 37 ve üzeri olması gibi durumlarda uygulanır.Tüp Bebek Programı İçin Ne Zaman Başvurmalı?Öngörüşme, muayene ve tetkikler yapılıp yönteme karar verildikten sonra adet kanamasının 2. günü başvurulmalı.Bir program süresi ne kadardır?
Yumurta gelişmesi, toplanması, embryo oluşması, embryo transferi için uzun protokolda yaklaşık 1.5 ay, kısa protokolda 14-20 gün sürer.Erkeğin İlaç Kullanarak Sperm Sayısı Yükseltilebilir Mi?İlaç tedavisinden fayda görebilecek erkek sayısı oldukça azdır. Genellikle ilaçların pek faydası olmamakta. Azospermide ilaç tedavisi denenmekle beraber sonuç faydalı olmamaktadır. En iyi yöntem tüp bebek tedavisinin kendisidir. Erkek için kullanılacak ilaç masrafı da oldukça yüksektir.Erken Menapoz Nedir? Tüp Bebek Yapılır Mı?Erken menapoz kadının 35 yaş öncesi adet görmemesi durumudur. Bu durumu olan kadınlarda çocuk isteği olsun veya olmasın mutlaka jinekolojik takipler yapılmalıdır. Çocuk isteği olan kadınlarda ilaç denemeleri yapılıp yumurta geliştirmeye çalışılabilir. Bu kadınlarda ön tetkiklerden sonra durum değerlen dirilmesi ne göre yumurta gelişmesi için hiç olmazsa bir kere deneme yapılabilir.Daha Önce 3 Veya Daha Fazla Başarısız Tüp Bebek Denemesi Olanlarda Nasıl Davranmalı?
Tedavi safhaları ve embriyoların laboratuar bulgularını incelemek uygun olur. Gerekirse çift yeniden değerlendirilir, bazen ilave testler istenebilir. Karı-koca‘dan genetik test istenebilir. Yeni değerlendirme sonucuna göre nasıl bir tedavi uygulanacağına karar verilir.Tüp Bebek İçin Kullanılan İlaçların Kalıcı Etkisi Var Mı?Hayır, bu ilaçlar kalıcı bir etki bırakmazlar. Zaten insandaki hormonların benzerleridir ve yeni üretim teknolojisi ile hemen hemen saf hormon elde etmek mümkün olmaktadır.Miyom (Myom) Kısırlık Nedeni Mi? Olan Kadın Ne Yapmalı?
Myomlar, rahimden kaynaklanan ve iyi huylu olan tümörlerdir, yani kanserle alakaları yoktur. Üreme çağındaki kadınların yaklaşık% 20-25'inde bulunurlar. Farkedilmeyecek kadar küçük olanlar yanında çok büyük olanlar da vardır. Senelerce büyümeden var olanların yanında çok hızlı büyüyen myomlar da mevcuttur. Myomların gebeliği engelleyip engellemediğine karar vermek bazen zor olmaktadır. Pek çok doktorun büyük bir myom mevcudiyetinde gebe kalıp doğum yapan hastası olmuştur.
Bazı kırık ve çıkıkların tedavisine kullanılan, vücudun bir bölümü üzerinde uygulanan mekanik çekme.
Erkek çocuklarda testislere saklanan lösemi hücrelerinin çoğalması ile şişme, hassasiyet ile giden ve hastalığın tekrarına neden olan durum.
Nöroendokrin hücrelerin nodüler (küçük kürecikler şeklinde) çoğalmasıyla oluşan, havayollarında normal olarak bulunan oluşumdur.
Kulak kepçesinin dışkulak yolunun dış deliğinin karşısına düşen, üçgen biçimli bölümü.
Erkek üreme organlarındandır ve iki tanedir. Bir torbada bulunur ve erkek üreme hormonu testesteron ve üreme hücresi olan spermi üretir.
İnce bağırsağın iç yüzeyindeki, sindirilmiş besinleri emip kana karıştıran parmaksı uzantılar.,
Bazı glokom olgularında göz hekimlerince uygulanan cerrahi girişim.
Serolojİk tam tepkimelerini, işlev testlerini ve laboratu-varda yapılan niceliksel analizleri belirtmek için kullanılan ortak terim.
Vücudun bir bölümünde gözle görülecek ya da elle his-sedilebilecek ölçüdeki şişlik.
Damardan besleme şeklidir. Şeker, protein, yağ, mineraller ve vitamin içerir.
Erkek eşey hücreleri olan spermlerin üretildiği organ.
Tükürük bezlerindekİ salgının ağız içine salgılanması.
Treponema pastf hemaglütinasyon testinin kısaltılmış adı.
